Rogiński Roman (1840–1915), powstaniec i sybirak. Ur. 29 II w Łowickiem, był synem Józefata, intendenta więzienia śledczego w Warszawie, i Izabeli z Modzelewskich.
W r. 1861 ukończył R. warszawskie gimnazjum realne, w którym należał do kółka patriotycznego. Uczestniczył w t. r. w manifestacjach patriotycznych w Warszawie i na prowincji, w organizacji protestu przeciw wyborom samorządowym i w zjeździe w Horodle. Jako agent Komitetu Ruchu, zwanego też «Miejskim», zakładał podlegające mu komórki w Radomiu i Suchedniowie. Poszukiwany przez policję, udał się w styczniu 1862 via Paryż do polskiej szkoły wojskowej w Genui, przeniesionej potem do Cuneo. Wybrano go tam na sekretarza Tow. Młodzieży. Po rozwiązaniu szkoły, znów drogą na Paryż wrócił do Warszawy w październiku t. r. Komitet Centralny Narodowy (KCN) wyznaczył go zrazu na pomocnika, w listopadzie zaś na komisarza w woj. podlaskim. Zorganizował najpierw pow. bialski, następnie lustrował województwo; kilkakrotnie dojeżdżał ze sprawozdaniami do Warszawy. W przededniu wybuchu miał sobie zlecone zbrojne opanowanie Białej. Nie podjął tego zadania w nocy z 22/23 I 1863 wobec zaalarmowania nieprzyjacielskiego garnizonu i wycofał się z miasta z 60 ludźmi. Skupił ich wkrótce powyżej tysiąca, początkowo na szosie brzeskiej, następnie w Janowie; 29 I wkroczył do Białej, opuszczonej przez gen. G. Mamajewa. Dn. 1 II stoczył nocną potyczkę pod Białką z ciągnącym od Brześcia gen. I. Nostitzem. Wycofując się ku północy, przekroczył 4 II Bug i 7 II wziął udział w drugiej bitwie pod Siemiatyczami. Nie chcąc i teraz «nikomu podlegać» ruszył ze 150 ludźmi w głąb Litwy. Poniósł straty pod Królowym Mostem; zajął Prużanę 13 II i zaopatrzył się w broń i amunicję. Krążył 2 tygodnie w okolicy Pińska, 25/26 II został rozbity pod Borkami, a 3 III ujęty w Turowie.
Przewieziony do Brześcia Lit., a później do Warszawy, zaczął R. zeznawać 1 IV i obciążył znaczną liczbę osób, chociaż nie wszystkie, o których mógł coś wiedzieć. Na skutek tych zeznań, a także za wstawiennictwem gen. I. Nostitza wydany na R-ego 23 VII wyrok śmierci, został zamieniony na 20 lat katorgi. Odbywał ją w warzelni soli w Ussolu, ale znów za wstawiennictwem Nostitza już w r. 1868 przeszedł na osiedlenie. Mieszkał w Witimie, Wierchnieudyńsku, Irkucku, wyrabiał i sprzedawał wędliny, był też zarządcą składu spirytusu. Wrócił do kraju w r. 1892, mieszkał zrazu w Hrubieszowskiem, potem został buchalterem w majątku Branickich, Kumejkach. Przyjęty został życzliwie przez weteranów powstania, którzy nie wiedzieli o jego zachowaniu się w śledztwie. Zachęcony przez Aleksandra Kraushara, spisał swoje wspomnienia z l. 1861–3, w których ubarwił własne przeżycia, a niechętnych sobie ludzi przedstawił w krzywym zwierciadle. Nieduży ów tekst drukowany był w paru wersjach w l. 1898–1907. Obszerniejsza, później spisana wersja pamiętnika, jak się zdaje, zaginęła. Inne luźne wspomnienia o ludziach i sprawach powstania ogłaszał R. w „Dzienniku Kijowskim” (1910) i „Rzeczypospolitej” (1913). Listownie też udzielał informacji Waleremu Przyborowskiemu. Zmarł 15 II 1915 w Sieniawie na Ukrainie.
Na Syberii R. poślubił Ludwikę Neumanównę (Neymonównę), nauczycielkę, z którą miał syna Wacława i córkę Halinę Joannę (zob.).
Najnowsze wydanie pamiętnika R-ego pt. Kartki z pamiętnika (1861–1863) ogłosił T. Mencel w zbiorze „Powstanie styczniowe na Lubelszczyźnie. Pamiętniki” (L. 1966), zaś zeznania R-ego i fragmenty innych, mało znanych wspomnień wydał S. Kieniewicz, Zeznania i wspomnienia (W. 1983, z licznymi fot. i bibliogr.).
Kozłowski, Bibliogr. powstania; Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; Ilustr. Enc. Trzaski; – Góra S., Partyzantka 1863–1864 na Podlasiu, W. 1976; Kraushar A., Echa przeszłości, W. 1917 s. 127–37; Płoski S., Działania Rogińskiego w powstaniu styczniowym, „Przegl. Hist.-Wojsk.” 1936; – Gieysztor J., Pamiętniki, Wil. 1913 II; Stuletniej niewoli rok pierwszy, P. 1872 II 174; – „Dzien. Kijowski” 1910 nr 72, 80, 85.
Stefan Kieniewicz